Młodzież i seniorzy pod jednym dachem – tego typu projekty coraz częściej tworzy się w krajach zachodnich. Polski prototyp powstaje na warszawskiej Pradze, w ramach procesu rewitalizacji.
Rewitalizacja Pragi
Na Pradze przy ul. Stalowej 29 ma powstać Kamienica Wielopokoleniowa, która będzie łączyła seniorów i młodzież z placówki opiekuńczo-wychowawczej. Projekt jest jednym z przedsięwzięć realizowanych w ramach Zintegrowanego Programu Rewitalizacji. Działanie tego typu programów opisywaliśmy niedawno w artykułach na portalu (linki na dole artykułu). W Warszawie obszarem rewitalizacji objęte są trzy prawobrzeżne dzielnice: Praga-Północ, Praga-Południe i Targówek.
Kamienica przy Stalowej 29. Za nią kamienica na rogu Stalowej i Środkowej o adresie Środkowa 7. fot. Zofia Przetakiewicz
Dzielnice te jeszcze do niedawna były postrzegane przez resztę warszawiaków jako siedliska patologii, gdzie co chwila popełniane są przestępstwa. Przestrzegano się nawzajem, że lepiej nie chodzić tam po zmroku. Praga wciąż pełna jest zabudowań fabrycznych pamiętających czasy przedwojenne i starych zapadających się kamienic . Wiele z nich nie jest podłączonych do sieci centralnego ogrzewania, a w mieszkaniach brakuje ubikacji. Wbrew temu, Praga stała się modną dzielnicą, gdzie coraz więcej się dzieje – powstają modne restauracje, klubokawiarnie i organizowany jest cały szereg wydarzeń kulturalnych. Praga przyciąga różnych animatorów społecznych, którzy nie tylko organizują mieszkańcom czas wolny, ale również urządzają wspólnie z nimi przestrzeń. Na Pradze bowiem, mimo niskich standardów mieszkaniowych, obecny jest istotny potencjał – więzi sąsiedzkie i przywiązanie do okolicy.
Historia rozpadającej się kamienicy
Kamienica przy Stalowej 29 została zbudowana na przełomie XIX i XX w i była zamieszkana do 2011 r. Wtedy to na polecenie inspekcji budowlanej, została wyłączona z eksploatacji. Zużycie budynku już w 2005 r. wynosiło 77%, co oznacza, że remont byłby nieopłacalny. W takiej sytuacji zazwyczaj miasto, będące właścicielem budynku, sprzedaje kamienicę. Tym razem jednak została przekazana TBS Południe (Towarzystwu Budownictwa Społecznego) właśnie w ramach Zintegrowanego Programu Rewitalizacji. TBS Południe zwróciło się natomiast z prośbą o pomoc do Joanny Erbel z Fundacji Blisko, która posiada duże doświadczenie we współpracy z lokalną społecznością.
Kamienica została w 2011 r. wyłączona z eksploatacji z uwagi na bardzo zły stan techniczny budynku. fot. Zofia Przetakiewicz
Fundacja Blisko
Joanna Erbel jest znaną warszawską aktywistką, która kandydowała w wyborach na prezydenta Warszawy w 2014 r. Jest także prezeską Fundacji Blisko, zajmującej się rozwojem więzi lokalnych oraz promowaniem zrównoważonego rozwoju miast, zwłaszcza w dziedzinie polityki mieszkaniowej. W radzie programowej fundacji zasiadają m.in. słynny dziennikarz i publicysta Edwin Bendyk oraz Krzysztof Nawratek, wykładowca architektury na uniwersytecie w Sheffield.
Pomysł na kamienicę
Na parterze kamienicy przy Stalowej 29 planowana jest klubokawiarnia, która jednocześnie będzie rodzajem salonu dla mieszkańców budynku. Wyżej, około dwunastu niewielkich mieszkań zajmą głównie seniorzy. Prawdopodobnie będą oni rekrutowani na podstawie miejsca zamieszkania (najlepiej z najbliższej okolicy). Pierwszeństwo będą miały osoby, które odstąpią dotychczasowe mieszkanie komunalne, które stało się dla nich za duże. Dwie ostatnie kondygnacje budynku zajmie placówka opiekuńczo – wychowawcza, w której czternaścioro nastolatków będzie uczyło się samodzielnego życia. Możliwe, że jedno z mieszkań będzie spełniało funkcję „housing first”, czyli lokalu udostępnionego osobie bezdomnej, dla której pierwszym krokiem w wyjściu z sytuacji kryzysowej jest właśnie posiadanie mieszkania. Przed budynkiem ma być stworzony parklet, czyli urządzona przestrzeń dla pieszych, zamiast miejsc parkingowych. Dla osób mieszkających w kamienicy, często wychodzącym z ciężkiej sytuacji życiowej, reprezentatywność budynku będzie bardzo ważna, dlatego przestrzeń zostanie zaprojektowana tak, żeby podobała się przechodniom, którzy może nawet pozazdroszczą mieszkańcom.
Dom bez barier
Budynek będzie wyposażony we wszelkie ułatwienia dla osób starszych i niepełnosprawnych, m.in. windę oraz odpowiednio dobraną kolorystykę, dzięki której będzie można łatwo rozróżnić piętra. Schody będą pokryte antypoślizgową nawierzchnią, a pierwsze i ostatnie stopnie dodatkowo oznaczone. Oświetlenie zostanie dopasowane do potrzeb osób słabowidzących. Pomysłodawcy kamienicy mają nadzieję, że osobom starszym będzie pomagać młodzież z najwyższych pięter, która z kolei będzie mogła dorastać w otoczeniu ludzi z dużym życiowym doświadczeniem. W celu uniknięcia konfliktów sąsiedzkich zainstalowana zostanie izolacja dźwiękowa oddzielająca pokolenia. Jak mówiła w wywiadzie dla Polskiego Radia Joanna Erbel, będzie to „kamienica, w której osoba będzie się mogła spokojnie starzeć”.
Ekonomia współdzielenia
W ramach konsultacji społecznych poszukiwano m.in. pomysłu na zagospodarowanie oficyny. W ten sposób powstała idea stworzenia sal na zajęcia terapeutyczno-plastyczne, a także prawdopodobnie wspólnej pralni oraz „brudnego warsztatu”. Można będzie w nim naprawiać sprzęt domowy czy poświęcać się szeroko rozumianemu DIY, np. związanemu ze stolarstwem. Warsztat będzie wyposażony we wszelkie narzędzia przydatne do majsterkowania. Ma mu przyświecać idea współdzielenia, czyli posiadania wspólnych przedmiotów, których używa się rzadko. Przykładem jest wiertarka, w którą wyposażone jest niemal każde mieszkanie, a statystyki mówią, że człowiek używa jej tylko przez 3 minuty życia. Więcej o ekonomii współdzielenia w jednym z naszych ostatnich artykułów – link na dole tego artykułu.
Praga społeczno-kulturalna
Lokalizacja kamienicy jest korzystna również ze względu na bliskość istniejących i planowanych ośrodków kultury. Przy Środkowej 9 mieści się domek Zespołu Ognisk Wychowawczych im. Lisieckiego „Dziadka”. Przy Jagiellońskiej działa Centrum Wielokulturowe, którego formuła także została wypracowana w ramach konsultacji społecznych. Jest to instytucja, której działania skupiają się głównie na cudzoziemcach mieszkających w stolicy. W zabytkowym pałacyku Konopackiego, również w ramach Programu Rewitalizacji, planuje się lokalne centrum kultury. Nieco dalej znajduje się Paca 40 – miejsce na spotkania i warsztaty dla lokalnej społeczności.
Prototyp?
Projekt prezentowany jest jako prototyp, ale czy na pewno nim jest? Wielopokoleniowa kamienica powstaje również w Łodzi przy ul. Wólczyńskiego. Idea mieszkalnictwa wielopokoleniowego jest powrotem do przeszłości – zarówno przedwojennych jak i powojennych kamienic, których atmosfera utrwalona została chociażby w serialu „Dom”. Podobnie było na wsiach. Nie dosyć, że w jednej chacie mieszkało kilka pokoleń rodziny, to jeszcze sąsiedzi spędzali razem czas pracując w polu, przy robótkach domowych czy uczestnicząc w tradycyjnych obrzędach i zabawach. A kooperatywa? Projekty wspólnych domów i osiedli pojawiały się w historii urbanistyki. Falanster Charlesa Fouriera z XIX w. miał być domem-pałacem, w którym 810 kobiet i tyle samo mężczyzn miałoby wspólne jadalnie, pracownie i pokoje dzienne. Projekt pod lekko zmienioną nazwą Familister urzeczywistnił Jean Baptist Godin w Guise we Francji. Powstał tam „pałac społeczny” , wyposażony w jadalnie, przedszkola, pralnie, łaźnie i teatr. Podobnym ideom odpowiada słynna superjednostka Le Courbusiera.
A jednak prototyp!
Od kooperatywy jednak Stalową 29 różni kilka kwestii. Właścicielem budynku będzie miasto, a nie grupa mieszkańców. Lokale mieszkalne będą czasowe – nie będzie możliwości odziedziczenia mieszkania przez wnuczka, ani pozostania na dłużej osób z placówki opiekuńczo-wychowawczej. Ponadto celem jest integracja z lokalną społecznością, nie tylko sąsiadami z kamienicy. W Polsce miasta często dzielą się pomysłami, jest więc szansa, że kamienica wielopokoleniowa stanie się „pozytywnym wirusem”, który rozprzestrzeni się w innych obszarach kraju.
Czemu projekty podobne do Stalowej 29 zyskują popularność? Wydaje się, że odpowiedź leży w nasilającym się problemie współczesności – poczucia samotności, zarówno wśród starszych jak i młodszych osób. Po latach dążenia do samodzielności i indywidualizmu wracamy do wartości, jakie niesie za sobą wspólnota.
Więcej informacji na temat projektu na stronie Fundacji Blisko: fundacjablisko.pl