Globalizacja, zaostrzająca się konkurencja na rynku pracy, rozwój technologii oraz rosnące aspiracje sprawiają, że łączenie życia osobistego, szczególnie rodzinnego, z życiem zawodowym staje się coraz trudniejsze. Nierównowaga pomiędzy tymi obszarami niesie ze sobą szereg konsekwencji, m.in.: napięcie i stres, obniżoną wydajność pracy i brak satysfakcji z jej wykonywania, konflikty zarówno w środowisku zawodowym, jak i w relacjach z bliskimi. Negatywne skutki konfliktu ról zawodowych i pozazawodowych są odczuwalne zarówno przez pracowników, ich rodziny, a także samych pracodawców. Dlatego coraz powszechniej uznaje się potrzebę podejmowania działań sprzyjających tworzeniu warunków dla osiągania równowagi między pracą i życiem prywatny.
Początki work-life balance
Mówiąc najprościej, work-life balance to koncepcja stawiającej sobie za cel uzyskanie harmonii pomiędzy życiem zawodowym a prywatnym. Powstała ona w Stanach Zjednoczonych, gdzie, na przełomie lat 70. i 80. XX wieku, dostrzeżono narastanie wśród pracowników szeregu negatywnych zjawisk takich jak np.: spadek produktywności, zaangażowania i entuzjazmu oraz rosnąca absencja zawodowa spowodowana chorobami psychosomatycznymi i kłopotami rodzinnymi (w tym rozpadami związków).
Badania nad tymi poważnymi problemami doprowadziły do zdefiniowania nowych problemów społecznych, takich jak wypalenie zawodowe i pracoholizm, wynikających z braku równowagi pomiędzy życiem prywatnym a zawodowym. Dostrzeżono także, że wzrost napięcia pomiędzy życiem rodzinnym a zawodowym negatywnie wpłynął na wskaźniki demograficzne takie jak dzietność czy dynamika powstawania rodzin.
Skąd się bierze nierównowaga?
W ciągu ostatnich kilku dekad zarówno gospodarka, rynek pracy, jak i profile pracowników uległy znaczącym przemianom. Globalizacja i rozwój nowych technologii sprawiły, że praca towarzyszy człowiekowi niemal zawsze i wszędzie – za pomocą telefonu i coraz powszechniejszego dostępu do Internetu. Pracodawcy w coraz większym stopniu wymagają od pracowników elastyczności i wydajności, a „pracę na całe życie” zastąpiły niepewne warunki zatrudnienia. Ponadto tradycyjny model rodziny w którym mężczyzna był jedynym żywicielem a kobieta zajmowała się domem i wychowaniem dzieci, został zastąpiony przez model z dwoma pracującymi rodzicami.
W takich warunkach coraz trudniej o zachowanie równowagi między życiem zawodowym a osobistym. O nierównowadze ról mówimy wtedy, gdy realizowanie obowiązków z wynikających z jednej roli, niekorzystnie wpływa na wypełnianie obowiązków innej roli. Konflikt na linii praca-życie prywatne najczęściej objawia się w trzech odmianach:
- konflikt czasu – kiedy wymagania czasowe jednej roli, utrudniają bądź uniemożliwiają spełnienie obowiązków drugiej roli, np. gdy praca do późna uniemożliwia zajęcie się chorym dzieckiem,
- konflikt napięcia – kiedy napięcie wynikające z pełnienia jednej roli, niekorzystnie wpływa na pełnienie drugiej roli, np. gdy konflikt z partnerem niekorzystnie wpływa na jakość wypełniania obowiązków zawodowych,
- konflikt zachowania – kiedy specyficzne zachowania pojawiające się w związku z wypełnianiem jednej roli, przenikają i niekorzystnie wpływają na zachowania w innej roli, np. gdy postawa zdystansowanego profesjonalizmu w miejscu pracy przenika do relacji w rodzinie.
Work-life balance – zagrożenia i szanse
Stres i frustracje towarzyszące konfliktowi ról mogą prowadzić do psychicznego przeciążenia pracownika, co niekorzystnie wpływa nie tylko na niego samego, ale i jego rodzinę, a także przedsiębiorstwo, w którym pracuje. Wśród negatywnych skutków konfliktu ról wymienia się:
- pogorszenie zdrowia psychicznego i fizycznego,
- obniżenie satysfakcji z życia,
- narastanie konfliktów w relacjach z bliskimi,
- spadek efektywności pracy,
- większą skłonność do absencji zawodowej.
Od lat zarówno rządy, jak i firmy prywatne poszukują rozwiązań, które sprzyjałby godzeniu ról zawodowych z pozazawodowymi. Dostrzeżono bowiem, że działania na rzecz utrzymania harmonii pomiędzy pracą a życiem prywatnym nie tylko zapobiegają wcześniej wymienionym negatywnym zjawiskom społecznym, ale korzystnie wpływają na samopoczucie pracownika, jego morale, efektywność i lojalność wobec pracodawcy – który dziś, ze względu na zmiany demograficzne i większe oczekiwania pracowników, bardziej niż kiedykolwiek wcześniej musi zabiegać o utrzymanie tych najbardziej utalentowanych.
Do najpopularniejszych narzędzi work-life balance należą:
- elastyczna organizacja pracy (elastyczny czas pracy, dzielenie etatu, telepraca),
- systemy świadczeń pracowniczych wspomagających godzenie ról rodzinnych i zawodowych (zasiłki, urlopy, świadczenia rzeczowe, dopłaty, dodatkowa opieka zdrowotna),
- organizowanie przyzakładowej opieki nad dziećmi (żłobki, przedszkola),
- organizowanie imprez integracyjnych dla rodzin pracowników,
- organizowanie szkoleń dot. zarządzania własnym czasem i samoorganizacji,
- tworzenie kultury organizacji, sprzyjającej harmonizacji życia osobistego i zawodowego.
Work-life balance na świcie
Z badań firmy Regus przeprowadzonych na próbie 26 tys. pracowników z ponad 90 krajów, w których brano pod uwagę zarówno subiektywne wskaźniki takie jak np. poziom zadowolenia, oraz obiektywne takie jak czas poświęcony na pracę i inne obszary życia, wynika że światowymi liderami w osiąganiu harmonii na linii praca-życie pozazawodowe są Meksykanie (149 pkt.), Hindusi (138 pkt.) i Brazylijczycy (137 pkt.). Europa niestety nie może pochwalić się takimi wynikami, ponieważ zarówno najbardziej „zrównoważona” spośród krajów starego kontynentu Holandia (118 pkt.) jak i całkiem nieźle wypadająca na tym tle Polska (115 pkt.) plasowały się poniżej średniej światowej (120 pkt.).
Badania wskazują na jeszcze jeden ciekawy trend. Otóż, zgodnie z ich wynikami z zachowaniem równowagi znacznie lepiej radzi sobie pokolenie młodszych pracowników (ur. po 1980 r.). I rzeczywiście liczne opracowania podejmujące tematykę tzw. pokolenia Y, obejmującego osoby urodzone po roku 1980, wskazują, że jego przedstawiciele przykładają większą niż poprzednie generacje wagę do zachowania równowagi pomiędzy różnymi obszarami życia. Pracę postrzegają wyłącznie jako jeden z elementów spełnienia i satysfakcji życiowej, na które składają się także rodzina, hobby, zdrowie i relaks.
5 kroków do osiągnięcia równowagi między pracą a życiem prywatnym
Przez wiele lat wskazywano, że dla osiągnięcia równowagi pomiędzy życiem zawodowym i osobistym, należy wyraźnie rozgraniczyć czas poświęcony na oba te obszary. Dzisiaj jednak coraz częściej odrzuca się izolację życia zawodowego od pozazawodowego i skłania do harmonijnego łączenia i przenikania obu tych sfer tak, aby tworzyły spójną i dającą maksymalną satysfakcję całość.
To świetnie kiedy miejsce pracy sprzyja godzeniu ról zawodowych i pozazawodowych, jednakże za osiągnięcie stanu równowagi odpowiadają zarówno pracodawcy, jak i sami pracownicy. Dlatego najważniejsza jest samoświadomość każdego z nas o tym, które obszary życia są dla nas priorytetowe i w jakim stopniu chcemy się w nich realizować. To pozwoli nam na niekoniecznie równy, ale satysfakcjonujący podział czasu i uwagi.
1. Wyznacz cele i priorytety
Osiągnięcie i utrzymanie wewnętrznej harmonii jest bardzo trudne bez posiadania jasno wyznaczonych celów, dlatego w pierwszej kolejności odpowiedz sobie na pytania:
Co chcę w życiu robić i dlaczego? Ile czasu chcę poświęcać swojej rodzinie, pracy, sobie? Czego chcę się nauczyć?
Świadomość celów i priorytetów w najważniejszych dla Ciebie obszarach życia pozwoli ocenić Ci w jakim stopniu zaspokajasz swoje potrzeby i pomoże w reorganizacji czasu, uwagi i zaangażowania tak, aby móc spełniać się w jak największym stopniu.
2. Nie oddzielaj kompletnie pracy i domu – wykorzystaj efekt synergii
Przekonanie o tym, że należy wyraźnie oddzielić życie zawodowe od prywatnego powoli odchodzi do lamusa. Coraz częściej wskazuje się na to, że dla dobra relacji z bliskimi należy rozmawiać o pracy także w domu. Praca stanowi integralną część naszego życia i kiedy męczy nas jakiś problem z nią związany, nie możemy oczekiwać, że po powrocie do domu nagle wyparuje on nam z głowy. Wręcz przeciwnie, tłumiony trawi nas od środka i sprawia, że zaczynamy być nieprzyjemni dla naszego otoczenia, które nie wie nawet o co nam chodzi. To samo tyczy się pracy – czasem warto podzielić się swoim kłopotem rodzinnym ze współpracownikami, aby mogli zrozumieć dlaczego jesteśmy w gorszej formie niż zazwyczaj.
Co więcej, umiejętności nabyte w jednym obszarze mogą okazać się przydatne w drugim, np. dobra organizacja w pracy, może pomóc w organizowaniu życia rodzinnego, natomiast umiejętność rozwiązywania konfliktów między dziećmi, może być przydatna także w rozwiązywaniu ich pomiędzy współpracownikami.
3. Efektywność
Wyznaczanie równego podziału czasu na sprawy zawodowe i pozazawodowe jest nie tylko trudne, ale często po porostu nieefektywne. Nie trać czasu i energii na odmierzanie czasu linijką – skoncentruj się na tym, aby wyznaczony na daną czynność czas wykorzystać jak najlepiej.
4. Stawiaj granice i wyznaczaj standardy
Zastanów się w jakich sytuacjach czujesz, że robisz coś wbrew sobie, opowiedz na pytanie dlaczego tak się dzieje i jasno wyznacz granice. To one pozwolą Ci kierować swoim życiem i dzięki nim unikniesz sytuacji, w której stery przejmie ktoś inny, podejmując za Ciebie decyzje i zrzucając zadaniami, na które w duchu się nie godzisz.
Dodatkowo, wyraźnie określone i egzekwowane granice, to postawa do określenia standardów współpracy z Tobą, które mogą ułatwić życie nie tylko Tobie, ale także Twojemu otoczeniu.
5. Elastyczność
Pomimo coraz doskonalszych narzędzi do organizacji swojego czasu, życie jest zbyt nieprzewidywalne abyśmy mogli zaplanować je w 100 procentach. Dlatego kiedy czasem zdarza się, że wbrew planom musisz poświęcić na coś więcej czasu, nie rwij włosów z głowy. Zastanów się czy rzeczywiście jest to dla Ciebie problem, a jeżeli odpowiedź będzie twierdząca, ustal jak uniknąć podobnej sytuacji w przyszłości.
Z jednej strony zmiany zachodzące we współczesnym świecie mogą negatywnie wpływać na poczucie równowagi i stabilności pomiędzy życiem zawodowym a osobistym, z drugiej jednak rosnąca świadomość zarówno pracowników, jak i pracodawców, coraz większe znaczenie społecznej odpowiedzialności biznesu i zwiększające się oczekiwania młodego pokolenia wobec miejsca pracy sprawiają, że powszechna realizacja koncepcji work-life balance przestaje być jedynie utopijną mrzonką. Kto wie co przyniesie rozwój technologii upraszczający i automatyzujący wykonywanie wiele czynności. Już dziś nie brakuje futurologów, którzy twierdzą, że w niedalekiej przyszłości będziemy pracować tylko dla przyjemności.