Mimo ogromnej liczby atrakcji turystycznych, zabytków i cudów przyrody, turyści odwiedzający Świętokrzyskie skupiają się zwykle wyłącznie na Sandomierzu. My prezentujemy również mniej znane, ale niezwykle urzekające miejsca, który każdy powinien zobaczyć w tym województwie.
W Świętokrzyskim znajdziemy pamiątki historyczne ze wszystkich epok – od czasów dinozaurów, przez średniowiecze i epokę przemysłową do współczesności. Mimo, że Góry Świętokrzyskie nie są szczególnie wysokie, to region jest bardzo ciekawy pod względem geologicznym. To również kraina, w której pozostały – fizycznie i w opowieściach – bóstwa słowiańskie i cały szereg demonów, m.in. znajdująca się w logo województwa czarownica. Poniżej omówiliśmy tylko niektóre z atrakcji turystycznych regionu.
Kielce – stolica zaczarowanej krainy
Przeprowadzane w 2007 r. badania[1] pokazały, że Kielce, czyli stolica województwa, Polakom nie kojarzą się z niczym albo kojarzą się raczej negatywnie. Pierwsze co przychodziło ankietowanym na myśl to Scyzoryki (zwyczajowa nazwa mieszkańców regionu związana z produkowaniem tam broni i sztućców), wietrzna pogoda („wieje jak w Kieleckiem”), bieda i zacofanie[2]. Są to jednak tylko stereotypy, o których zapomni każdy, kto sam odwiedzi Kielce.
W większych miastach zazwyczaj pierwsze kroki kierujemy na Starówkę. W Kielcach Stare Miasto również urzeka, ale to nie jedyny ciekawy punkt. Warto wybrać się do rezerwatu Kadzielnia –pozostałości po wyrobisku wapienia. Skalny krajobraz urozmaicają tam jaskinie, jeziora i piękna roślinność. Turystów zaciekawią także Muzeum Zabawy i Zabawek, Muzeum Narodowe w Pałacu Biskupów Krakowskich i klasztor na Karczówce (obecnie klasztor pallotyński). W stolicy jednego z najbogatszych w geologiczne skarby regionów nie mogło zabraknąć oczywiście Centrum Geoedukacji! Zostało ono otwarte w 2012 r. i jest częścią Geoparku Kielce. Centrum oferuje tradycyjne zwiedzanie lub udział w grze na pełnym zagadek terenie wystawy. Dzięki kapsule 5D turyści mogą też uczestniczyć w podróży do wnętrza ziemi.
Przepiękny rezerwat Kadzielnia w Kielcach
Sandomierz – „must see” na liście każdego turysty
Jak już wspomnieliśmy, Sandomierz jest najpopularniejszym wśród turystów obszarem w województwie. Oprócz spacerów wśród urokliwych kamieniczek i po bulwarach wiślanych, turyści wysoko cenią[3] m.in. bazylikę Narodzenia NMP – kościół bogato zdobiony polichromiami i obrazami przedstawiającymi krwawą historię Sandomierza. Na pięknym rynku uwagę zwraca nietypowa rzeźba – kotwica z łańcuchem skierowanym do góry, której tytuł to „Zakotwiczone Niebo”. Mimo, że muzea diecezjalne zazwyczaj nie wydają się szczególnie fascynujące, to to zlokalizowane w Domu Jana Długosza cieszy się wyjątkową popularnością. Wśród eksponatów znajdziemy pięknie haftowane ornaty, obrazy, księgi drzewne z XIX w. (pudełka-zielniki), instrument muzyczny, a także rękawiczki, które według podań, należały do św. Królowej Jadwigi! Niewątpliwie sława miasteczka wzrosła na skutek popularnego serialu z księdzem, detektywem i rowerzystą w jednej osobie, który mieszka w Sandomierzu. Dla fanów zorganizowano szlak, a także wystawę „Świat Ojca Matusza” z odtworzonymi wnętrzami oraz figurami woskowymi bohaterów. Dla żądnych chwili wytchnienia na łonie natury idealnymi miejscami wydają się wąwóz św. Jadwigi, winnice sandomierskie i bulwary wiślane.
Rynek w Sandomierzu
Góry Świętokrzyskie – natura i dziedzictwo
Rejon Gór Świętokrzyskich, będący parkiem narodowym, to miejsce gdzie można zapoznać się m.in. z historią różnych wierzeń w Polsce. U podnóża Łysicy, najwyższego szczytu tego pasma (612 m. n. p. m.), w obecnej miejscowości Święta Katarzyna, mieściła się niegdyś świątynia pogańska, a od XV w. w tym samym miejscu ulokowany jest klasztor bernardyński. Z kolei Łysa Góra (594 m. n. p. m.) była czczona jako święta – odbywały się na niej sabaty czarownic (a może i odbywają się nadal… 😉 ). Teraz wznosi się tam klasztor z sanktuarium mieszczącym relikwie Krzyża Świętego, od którego nazwę wziął cały region. W kryptach, do których wstęp kosztuje grosze, znajdują się mumie ks. Jeremiego Wiśniowieckiego oraz benedyktynów. Na Łysej Górze mieści się również Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Koniecznie trzeba również zobaczyć omawiane na lekcjach geografii gołoborza, czyli rumowiska powstałe na skutek rozsadzania skał przez zamarzającą wodę.
Ruiny zamków
W Świętokrzyskim znajdziemy także liczne ruiny zamków. W Chęcinach często bywali królowie, mieszkały tu królowe (m.in. Bona, która pojawia się na zamku w sobotnie i niedzielne noce jako biała dama), więziono tu Krzyżaków, a także odbywały się zjazdy rycerskie. Pałac Krzyżtopór, otoczony pięciobocznym bastionem, był do czasu wybudowania Wersalu największą rezydencją pałacową w Europie. O bogactwie właścicieli, rodziny Ossolińskich, świadczą podania, że strop jadalni był zrobiony ze szkła, przez które widać było pływające powyżej w akwarium ryby. Z kolei zamek w Bodzentynie był własnością biskupów krakowskich i to tu zatrzymał się Władysław Jagiełło w trakcie pielgrzymki na Święty Krzyż przed bitwą pod Grunwaldem.
Zamek w Chęcinach
Śladami literatury
Muzeum Stefana Żeromskiego w Ciekotach w gminie Masłów. Obok stoi główny budynek Centrum Edukacyjnego Szklany Dom.
Liczne w Świętokrzyskim są również ślady zasłużonych polskich literatów. Tereny te, znane doskonale z czasów dzieciństwa i młodości, opisywał Stefan Żeromski. W Ciekotach, gdzie stał dom rodzinny Żeromskiego, stworzono w 2010 r. Centrum Edukacyjne Szklany Dom, łączące funkcje domu kultury z muzeum. W Kielcach działa ciekawe Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego. Pisarz ten zostawił również ślad w Świętej Katarzynie wydrapując na jednej z kapliczek swoje imię i nazwisko. W Oblęgorku natomiast stoi posiadłość ofiarowana przez naród polski Henrykowi Sienkiewiczowi. Tuż przy pałacyku mieszkają potomkowie pisarza. Również w regionie Świętokrzyskim znajdują się słynne Nagłowice z muzeum Mikołaja Reja.
Staropolski Okręg Przemysłowy
Bogactwo geologiczne regionu powodowało, że Świętokrzyskie było centrum wydobycia i przetwórstwa licznych surowców. Część województwa wchodziła w skład Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, po którym zachowały się liczne zabytki. W Starachowicach znajdują się pozostałości po Zakładzie Wielkopiecowym, gdzie dziś mieści się opisywane już na Go-Local Muzeum Przyrody i Techniki. W Sielpi Wielkiej zlokalizowane jest Muzeum Staropolskiego Zagłębia Przemysłowego, w Ćmielowie Fabryka i Muzeum Porcelany, w Nowej Słupi Muzeum Starożytnego Hutnictwa Świętokrzyskiego, a w Maleńcu Muzeum Techniki. Z wydobyciem surowców wiążą się również Krzemionki, czyli udostępniona do zwiedzania neolityczna kopalnia krzemienia pasiastego.
Tradycyjna produkcja wyrobów porcelanowych w Ćmielowie
Co nieco dla dzieci
W Świętokrzyskim powstaje coraz więcej parków edukacyjnych łączących naukę z rozrywką, które szczególnie podobają się najmłodszym. Zawrotną karierę zrobił Jurapark w Bałtowie wypełniony naturalnej wielkości dinozaurami. Pacanów nie mógł obyć się bez Koziołka Matołka. W 2010 r. otwarto tu Centrum Bajki. Główną wystawą jest Bajkowy Świat, przez który zwiedzających oprowadza Dzwoneczek, Czerwony Kapturek lub Królewna Śnieżka. Poza tym Centrum oferuje całą masę warsztatów. W Chęcinach od niedawna działa Centrum Nauki Leonarda da Vinci, które poprzez zabawę uczy tajników działania ludzkiego ciała oraz fizyki. Z kolei w Hucie Szklanej znajduje się Osada Średniowieczna, a niewiele dalej BabyJagowo z chatą na kurzej stopce, jaskinią Zbója Madeja oraz Domkiem Jasia i Małgosi.
Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie. © Europejskie Centrum Bajki w Pacanowie
Cuda przyrody
Wspominaliśmy już o wąwozach sandomierskich i pięknym kieleckim rezerwacie. Na terenie województwa znajduje się również unikatowa w skali światowej Jaskinia Raj. Odkryta w drugiej połowie XX w., kryje m.in. ślady neandertalczyków, więc w 2013 r. obok jaskini otwarto Centrum Neandertalczyka z wystawą edukującą o tych naszych przodkach. Innym cudem natury, który można podziwiać w świętokrzyskim jest słynny dąb Bartek, jeden z najstarszych dębów w Polsce (ok. 670 lat), który według legend strzeże skarbów ukrytych przez Jana III Sobieskiego i Marysieńkę. W świętokrzyskim działa również sporo kąpielisk, nad którymi można odpocząć po całym dniu zwiedzania.
Wąwóz św. Jadwigi w Sandomierzu
Wiejska sielanka
Mimo pozostałości po zagłębiu przemysłowym, duża część województwa ma charakter typowo rolniczy. Noclegi oferują gospodarstwa agroturystyczne. Turystom bardzo podoba się Skansen w Tokarni, który jest oddziałem Muzeum Wsi Kieleckiej. Według sondy organizowanej przez Polską Organizację Turystyczną skansen ten zajął drugie miejsce wśród najciekawszych atrakcji turystycznych w kraju. Park Etnograficzny podzielony jest na sektory prezentujący wsie z różnych subregionów Świętokrzyskiego, a także typowe małe miasteczko. Warto przyjechać w trakcie jednej z kultowych imprez – „Wytopek ołowiu”, „Święta chleba” czy „Świętokrzyskiego Jarmarku Agroturystycznego”.
Atrakcji turystycznych w województwie jest o wiele, wiele więcej – my wymieniliśmy tylko niektóre. Nie sposób zwiedzić wszystkiego w jeden dzień, dlatego wart zostać na dłużej. A gdzie zanocować? Wspomnieliśmy już o gospodarstwach agroturystycznych, ale można również rozważyć miejscowości uzdrowiskowe, takie jak Busko Zdrój czy Solec Zdrój.
[1] IMAS Wrocław 2007 „Z czym kojarzą się Kielce?” http://imas.pl/files/raporty/IMAS-Kielce2007.pdf
[2] „Województwo świętokrzyskie. Raport z badania” Regionalna Organizacja Turystyczna Województwa Świętokrzyskiego, 2009.
[3] Wg rankingów portalu Tripadvisor