Wiemy już czym jest proces rewitalizacji, jak się wyznacza obszar zdegradowany i obszar rewitalizacji. Ale co dzieje się potem? Co gmina może zrobić na obszarze rewitalizacji? W jaki sposób można „uzdrowić chore obszary”? Czym jest Specjalna Strefa Rewitalizacji, miejscowy plan rewitalizacji i umowa urbanistyczna?
Ku rewitalizacji – pierwokup nieruchomości i zakaz wydawania tzw. WZ-tek
W uchwale ustanawiającej granice obszaru zdegradowanego i obszaru rewitalizacji może być zapisane prawo pierwokupu przez gminę nieruchomości znajdujących się na obszarze rewitalizacji. Dzięki temu o wiele łatwiej będzie gminie podejmować przedsięwzięcia rewitalizacyjne, np. wykupić teren pod siłownię plenerową albo budynek pod nowy żłobek.
Ponadto w uchwale może znaleźć się zapis o zakazie wydawania decyzji o warunkach zabudowy (tak zwanych WZ-tek) na obszarze rewitalizacji. Decyzja taka wydawana jest indywidualnie w przypadku, kiedy na danym terenie nie obowiązuje miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego. Zawiera ona podstawowe warunki, jakie musi spełnić konkretna zabudowa, ale jednocześnie o wiele mniej wytycznych niż miejscowy plan, co w rezultacie zwykle prowadzi do chaosu przestrzennego. Obszar rewitalizacji często stanowią centra miast – Stare Miasta i śródmieścia pełne zabytków. Dzięki zakazowi wydawania WZ-tek można uniknąć chociażby postawienia koszmarku architektonicznego obok pięknie zdobionej kamienicy. Poza tym, jak już wspomniano w pierwszym artykule, jedną z badanych sfer wpływających na wyznaczenie obszaru zdegradowanego jest sfera przestrzenno – funkcjonalna, na którą niewątpliwie wpływa jakość przestrzeni.
Przedsięwzięcia rewitalizacyjne, czyli jak „uzdrowić chore tereny”
Jak już zostało wspomniane w pierwszym artykule, autorami przedsięwzięć rewitalizacyjnych są mieszkańcy, przedsiębiorcy, organizacje pozarządowe i urzędnicy – jednym słowem – interesariusze. Zgłaszanie projektów rewitalizacyjnych działa na podobnej zasadzie jak zgłaszanie budżetów obywatelskich, z tą różnicą, że mieszkańcy nie głosują na projekty. Zgłaszane przedsięwzięcia mają przede wszystkim minimalizować negatywne zjawiska społeczne, środowiskowe, gospodarcze, techniczne czy przestrzenno – funkcjonalne. W karcie projektu autor powinien opisać m.in. charakterystykę projektu, instytucję realizującą projekt, termin realizacji i sposób finansowania. To ostatnie również różni przedsięwzięcie od projektu w budżecie partycypacyjnym. Przedsięwzięcia rewitalizacyjne nie musza być finansowane jedynie przez gminę, ale także poprzez środki unijne, państwowe, powiatowe, organizacji pozarządowych, spółdzielni czy innych podmiotów prywatnych. Co więcej, przedsięwzięcia powinny być zlokalizowane na obszarze rewitalizacji, chyba że ze względu na specyfikę projektu nie jest to możliwe. Składając taki projekt warto więc określić, w jaki sposób wpłynie on na poprawę stanu obszaru rewitalizacji.
Co dzieje się po wyznaczeniu obszaru rewitalizacji?
Diagnoza, o której pisaliśmy w pierwszym artykule, uwzględnia obszar wszystkich dzielnic tak, by zbadać, gdzie problemy są nasilone. Następnie, bardziej dokładnie, bada się sam obszar rewitalizacji – uwzględnia się np. bardziej szczegółowe wskaźniki lub pokazuje gdzie dokładnie, w pobliżu jakiego osiedla, nasila się problem np. dzikich wysypisk śmieci lub przemocy w rodzinie. Program musi zawierać również nawiązanie do już uchwalonych dokumentów, m.in. strategii rozwoju gminy czy studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego. W programie nakreślone są też m.in. wizja obszaru, cele rewitalizacji, opis działań, jakie zamierza się podjąć i ramy finansowe przedsięwzięć. Załącznikiem do programu jest mapa przedstawiająca podstawowe kierunki zmian funkcjonalno – przestrzennych obszaru rewitalizacji. Podobnie jak inne ważne dokumenty gminne, tak i Gminny Program Rewitalizacji jest opiniowany przez liczne instytucje i organy powiatowe, wojewódzkie czy państwowe, jak m.in. wojewódzki inspektorat sanitarny, zarządców dróg i linii kolejowych czy komendanta powiatowego Państwowej Straży Pożarnej. Przewagą Gminnych Programów Rewitalizacji (powstałych na podstawie ustawy o rewitalizacji) nad Lokalnymi Programami Rewitalizacji (powstałych na podstawie ustawy o samorządzie gminnym i wytycznych ministerialnych) jest możliwość wprowadzenia prawa lokalnego, zapisanego w ustawie o rewitalizacji, poprzez ustanowienie Specjalnych Stref Rewitalizacji oraz miejscowych planów rewitalizacji.
Specjalna Strefa Rewitalizacji
W obszarze rewitalizacji można wyznaczyć Specjalną Strefę Rewitalizacji, której celem jest sprawna realizacja przedsięwzięć. Na terenie SSR obowiązują dodatkowe przepisy prawne, m.in. dotyczące pierwokupu przez gminę. Jak już zostało wspomniane, gmina może je ustanowić już przy uchwalaniu obszaru rewitalizacji. W przypadku SSR jednak możliwość pierwokupu przysługuje gminie z mocy prawa. Gmina może również ustanowić zakaz wydawania decyzji o warunkach zabudowy dla całej strefy lub jej fragmentów, nawet gdy nie ustanowiła go wcześniej dla obszaru rewitalizacji. Ponadto właściciele i użytkownicy wieczyści nieruchomości położonych w SSR mogą otrzymać dotacje na roboty budowlane i prace konserwatorskie. Ustawa zawiera także wiele innych przepisów dotyczących nieruchomości na terenie SSR, co może zainteresować zwłaszcza inwestorów czy osoby zajmujące się mieszkalnictwem komunalnym i socjalnym.
Miejscowy plan rewitalizacji i umowa urbanistyczna – nowinki w ustawie o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym
Ustawa o rewitalizacji wprowadziła również zmiany do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, dając gminom możliwość uchwalenia miejscowego planu rewitalizacji, czyli specjalnego rodzaju miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Miejscowy plan rewitalizacji obejmuje całość lub część obszaru rewitalizacji –gmina może np. wyłączyć z niego nieruchomości, w których nie zajdą żadne zmiany.
Miejscowy plan rewitalizacji powinien zawierać więcej szczegółów niż zwykły plan miejscowy. W zależności od potrzeb może określać m.in. charakterystyczne cechy elewacji budynków, zakazy działalności handlowej czy szczegółowe zasady wyposażenia (np. w małą architekturę) terenów przestrzeni publicznej, w tym terenów zieleni. Większa szczegółowość dotyczy również skali – największa możliwa skala to 1:100, a najmniejsza 1:1000 (porównując, dla zwykłego planu miejscowego, nie licząc wyjątków, jest to skala 1:1000). Ponadto sporządza się i publikuje wizualizacje terenu, co jest rzadko stosowane przy zwykłym planie miejscowym.
Co więcej, miejscowy plan rewitalizacji może zawierać zapisy mówiące o tym, że warunkiem realizacji inwestycji na terenie dotychczas niezabudowanym jest wyposażenie go w infrastrukturę techniczną, społeczną czy lokale mieszkalne i przekazanie ich nieodpłatnie gminie. Tego typu zobowiązanie to umowa urbanistyczna. Ustawa zakłada, że szczegóły dotyczące miejscowego planu rewitalizacji będą zawarte w oddzielnym rozporządzeniu. Jak już wspominaliśmy, ustawa jest bardzo „świeża”, więc żaden miejscowy program rewitalizacji nie został jeszcze uchwalony i nie sposób jeszcze określić, jak zapisy te będą wyglądać w praktyce.
Stała obserwacja i wprowadzanie zmian
Proces rewitalizacji jest długotrwały – przynajmniej kilkuletni. W takim czasie wiele rzeczy ulega zmianom. Przebieg procesu jest więc monitorowany (np. czy nie ma opóźnień w realizacji przedsięwzięć, czy działania nie odbiegają od tych założonych w programie) i w razie potrzeby następuje aktualizacja Gminnego Programu Rewitalizacji. Za przeprowadzanie analiz aktualności i stopnia realizacji programu odpowiedzialny jest wójt. Program musi być oceniany pod względem aktualności i stopnia wykonania przynajmniej raz na 3 lata. Wójt dokonuje ewaluacji, czyli regularnego porównania wyników procesu ze stanem przed rozpoczęciem działań. Tym właśnie ocenom służą przypisane przedsięwzięciom rewitalizacyjnym wskaźniki. Przykładowo, przedsięwzięciu dotyczącemu organizacji kursu dla osób bezrobotnych będzie towarzyszył wskaźnik w postaci liczby uczestników kursu, które w okresie roku od jego ukończenia podjęły pracę.
W wielu gminach proces rewitalizacji już się rozpoczął. Warto wziąć udział w konsultacjach społecznych i pomóc stworzyć plan odpowiadający realnym potrzebom. Dzięki zgłoszonemu przez Was przedsięwzięciu dzieciaki sąsiadów nauczą się języka obcego, sąsiadka z góry znajdzie pracę, a wszyscy wspólnie będziecie jeździć rowerem po bulwarze nadrzecznym.