Jak zmieniać miasto, by lepiej się w nim żyło? Jak włączać mieszkańców w zmiany i planowanie? Jakich narzędzi użyć, by odnieść sukces? I w końcu jak przekonać władze, by nie bały się pytać obywateli o opinie i planować w oparciu o ich potrzeby? Przetestowane już w Gdańsku, jedno z innowacyjnych narzędzi partycypacji obywatelskiej – panel obywatelski może posłużyć za benchmark dla innych miast.
Gdańsk jako jedno z pierwszych miast w Polsce zdecydował się na przeprowadzenie pionierskiego projektu panelu obywatelskiego – znanego na Zachodzie od wielu lat narzędzia współdecydowania o dotyczących lokalnej społeczności działaniach i budżetach. Proces to niełatwy, bo nie tylko wieloetapowy, ale też czasem wieloletni, wymagający zarówno realnego zaangażowania uczestników, jak i deklaracji ze strony włodarzy, że podjęte przez uczestników decyzje będą respektowane i zrealizowane, o ile oczywiście wcześniej takie deklaracje zostały złożone. Dlatego panel obywatelski musi być dobrze przygotowany zarówno metodologicznie, jak i prawnie. Profesjonalnie przeprowadzony może stać się realnym narzędziem pracy i doradztwa m.in. dla władz miejskich, w obliczu dynamicznego rozwoju miast, konieczności planowania z uwzględnieniem zrównoważonego rozwoju i nowych wyzwań związanych ze zmianą stylu życia, komunikacji czy wielu innych kwestiach.
Analiza case’u na podstawie I gdańskiego panelu obywatelskiego „Jak lepiej przygotować Gdańsk na wystąpienie ulewnych opadów deszczu?”
Czym jest panel obywatelski?
Panel to narzędzie demokratycznego decydowania o tematach dotyczących wybranej społeczności. Reprezentatywną grupę mieszkańców uwzględniającą kryteria demograficzne (wiek, płeć, wykształcenie, miejsce zamieszkania) wyłania się w drodze losowania. Kluczowym punktem procesu jest debata, podczas której przedstawiciele instytucji, organizacji, eksperci w danej dziedzinie, mieszkańcy, inni zainteresowani tematem przedstawiają swoje stanowisko i odpowiadają na pytania. Paneliści mogą również zaprosić swoich ekspertów. Cały proces oparty jest o edukację uczestników, tak by w pełni świadomie i z zaangażowaniem podejmowali decyzje na tematy, które ich dotyczą. Warto zaznaczyć, że panel jest formą demokracji deliberatywnej. Debaty uzupełniane są o otwarte konsultacje społeczne, w ramach których swoje zdanie mógł wyrazić każdy gdańszczanin. W przypadku pierwszego gdańskiego panelu przyjęto, że 80 proc. pozytywnych głosów ze strony panelistów ma charakter wiążący. Paneliści i eksperci otrzymywali drobne wynagrodzenie (między 500 a 1000 zł), a urzędnicy realizowali zadania w ramach swoich obowiązków. Sposób doboru metodologii i wyboru panelistów został opisany w regulaminie. Nad poprawnością całości procesu konsultacji czuwał Komitet Sterujący, w skład którego weszli przedstawiciele Prezydenta Miasta Gdańska, Rady Miasta, Gdańskiej Rady Pożytku Publicznego, Gdańskiej Rady Organizacji Pozarządowych oraz specjaliści ds. organizacji panelu.
Źródło: www.gdansk.pl
Wybór panelistów
Metodologia wyboru składu panelu, tak by był on reprezentatywny, jest niezwykle ważna. Wybór panelistów na przykładzie Gdańska wyglądał następująco. Dla każdej z dzielnic przyjęto kryterium wyboru zależne od liczby mieszkańców, którzy ukończyli 18 rok życia i znajdują się w rejestrze wyborców. I tak przyjęto, że na dzielnice poniżej 10 tys. przypada jeden reprezentant, zaś na pozostałe zależnie od liczby mieszkańców adekwatna liczba osób, gdzie jedna przypada na każde kolejne 10 tys., czyli dzielnice między 10 a 20 tys. będą miały dwóch reprezentantów, między 20 a 30 tys. – trzech, między 30 a 40 tys. – czterech, zaś te powyżej 50 tys. – pięciu. Przyjęto również, że aby zapewnić pełen skład panelu zaproszonych będzie osiem dodatkowych osób rezerwowych.
Źródło: www.gdansk.pl
Do losowo wybranych mieszkańców wysyłane zostały zaproszenia do wzięcia udziału w panelu, następnie spośród tych, którzy pozytywnie na nie odpowiedzieli i potwierdzili swoje zainteresowanie poprzez dedykowaną stronę internetową lub telefon, przeprowadzone zostało drugie losowanie. Do zapewnienia transparentności procesu elektronicznego losowania wykorzystano stronę www.random.org, która przypadkowość numerów generuje w oparciu o szum atmosfery wychwytywany przez odbiornik radiowy. Jest to metodologia opracowana przez dr Mads Haahr z Trinity College w Dublinie. Program łączy się ze stroną Random.org, pobiera wylosowany na ich serwerze ciąg liczb i zapisuje potwierdzenie losowania za pomocą tej strony (klucz API). Następnie łączy wylosowane liczby z numerami przypisanymi do osób w bazie danych i generuje dla każdej z nich kod identyfikacyjny. Na koniec program tworzy gotową listę nazwisk i adresów, którą można drukować na zaproszeniach. Proces drukowania i wysyłki zaproszeń przeprowadzony został w urzędzie miasta, dzięki czemu zagwarantowano bezpieczeństwo danych osobowych. Do drugiego losowania użyto kostki, a relacja została nagrana i dostępna była na żywo w internecie.
Trzy panele, trzy tematy
Cały panel obywatelski składał się z trzech debat publicznych, do których powstała lista pytań pomocniczych. Z każdego ze spotkań powstała relacja oraz rekomendacje, na podstawie których stworzono karty do głosowania dla panelistów w oparciu o oprogramowanie „Decision Maker”, opracowanego przez The de Borda Institute z Dublina, przy których uczestnicy mieli stawiać kolejne liczby od 1 do 3 zależne od ich rekomendacji. Po przeprowadzeniu analizy matematycznej zgodnie z metodologią powstała lista rekomendowanych rozwiązań, dla pojedynczych rekomendacji zastosowano ocenę w skali Likerta, gdzie do wyboru było pięć opcji: zdecydowanie zgadzam się, raczej się zgadzam, raczej się nie zgadzam, zdecydowanie się nie zgadzam i wstrzymuję się.
Relacja video z pierwszego panelu https://livestream.com/gdanskpl/events/6611571
Rekomendacje
Oprócz raportu z merytorycznymi wnioskami podsumowanymi przez odpowiedzialnych za dany zakres ekspertów powstał praktyczny podręcznik dla mieszkańców w formie plakatu z listą jednostek odpowiedzialnych i kontaktów do nich w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowych będących wynikiem ulewnych opadów.
Proponowane frazy kluczowe:
- Panel obywatelski
- Gdańsk
- Konsultacje społeczne
- Budżet obywatelski
- Partycypacja
Źródło: www.gdansk.pl
Działania podjęte przez miasto
Trwa obecnie wdrażanie wielu rozwiązań, w tym kilkunastu będących wynikiem panelu obywatelskiego, z naciskiem na te możliwe do wdrożenia w krótkim czasie. Co ciekawe rekomendowane przez mieszkańców działania okazały się iść w innym kierunku, aniżeli ten wcześniej objęty przez miasto. Wśród podjętych już kroków są m.in. zmiany w Miejscowym Planie Zagospodarowania Przestrzennego, pomoc rzeczoznawców dla poszkodowanych mieszkańców, zwiększona liczba osób oddelegowanych do prac porządkowych po wystąpieniu powodzi, przygotowane materiały informacyjno-edukacyjne, bezpłatny transport środkami gminnego transportu zbiorowego w sytuacjach kryzysowych czy zwiększona liczba osuszaczy. W dalszej perspektywie do 2023 roku planowane jest podjęcie ponad 20 inicjatyw o łącznym budżecie ok. 150 mln zł.
Po sukcesie pierwszego panelu obywatelskiego przeprowadzono już kolejny pt. „Jak poprawić jakość powietrza w Gdańsku?”, a obecnie trwa już trzeci – „Jak wspierać aktywność obywatelską w Gdańsku?”. Powinno to stanowić zachętę dla innych miast do korzystania z aktywnego włączania się mieszkańców w procesy miejskie.