Pomimo że rodzina plasuje się w czołówce wartości Polaków, wskaźnik dzietności w Polsce utrzymuje się na prawie najniższym poziomie na świecie. W sondażach, jako jedną z głównych przyczyn rezygnacji z posiadania potomstwa, podajemy trudności w godzeniu obowiązków rodzinnych z zawodowymi. Odpowiedzią na ten problem mogą być działania z zakresu zatrudnienia przyjaznego rodzinie (ang. family friendly employment), łączące interesy zarówno pracujących rodziców, jak i ich pracodawców.
Geneza koncepcji
Zatrudnienie przyjazne rodzinie jako zalążek idei work-life balance
Początkowo działaniami sprzyjającymi godzeniu ról rodzinnych i zawodowych objęte były pracujące matki, jednak z czasem dostrzeżono także potrzeby pracujących ojców oraz innych pracowników i stopniowo poszerzano zarówno podmiotowy, jak i przedmiotowy zakres działań na rzecz godzenia pracy
Lepiej zaliczać się do niektórych, niż do wszystkich.
z obowiązkami pozazawodowymi. Tak powstała szersza koncepcja – work-life balance, obejmująca wszystkich pracowników, niezależnie od ich wieku, płci czy sytuacji rodzinnej[1].
Obecnie, zatrudnienie przyjazne rodzinie „(…) odnosi się przede wszystkim do działań na rzecz pracowników mających obowiązki rodzinne w różnych fazach życia rodzinnego”[2] i służy sprzyjaniu godzenia obowiązków zawodowych z obowiązkami rodzinnymi, niezależnie od momentu rozwoju rodziny. A zatem, wsparcie w ramach family friendly employment powinno obejmować zarówno świeżo upieczonych rodziców, jak i osoby sprawujące osobistą opiekę nad niepełnosprawnymi czy starzejącymi się członkami rodziny.
Korzyści zatrudnienia przyjaznego rodzinie
Równowaga między życiem rodzinnym i zawodowym może przynieść wiele korzyści, dla pracownika i jego rodziny, firmy, w której pracuje, a w szerszej perspektywie także społeczeństwa. Wśród korzyści można wymienić m.in.:
- Pracownik i jego rodzina: zmniejszenie napięć wynikających z godzenia obowiązków, lepsze relacje w rodzinie, większa motywacja do pracy.
- Firma: rozwój kapitału ludzkiego i społecznego w firmie, większa lojalność pracowników, podniesienie produktywności pracowników i efektywności firmy.
- Społeczeństwo: poprawa funkcjonowania rodzin, poprawa stanu zdrowia społeczeństwa, zmniejszenie liczby zachowań dysfunkcyjnych.
Kto odpowiada za działania w ramach FFE?
Zatrudnienie przyjazne rodzinie z jednej strony podlega regulacjom prawnym obowiązującym w danym państwie, z drugiej zaś działania z zakresu FFE to także dobrowolne, ponadnormatywne inicjatywy podejmowane przez firmy w ramach zarządzania zasobami ludzkimi.
Wśród rozwiązań normatywnych wymienić można m.in. regulacje dotyczące urlopu macierzyńskiego, czasu pracy kobiet w ciąży i rodziców czy uprawnień socjalnych pracujących rodziców. Działaniami ponadnormatywnymi nazwane są wszystkie te, które przekraczają swoim zakresem działania, do których pracodawca jest prawnie zobowiązany. Mogą to być m.in. dodatkowe dni wolne, szkolenia i doradztwo organizowane przez pracodawcę czy dofinansowanie usług opiekuńczych.
Jak to jest u nas?
W Polsce koncepcja family friendly employment dopiero raczkuje, choć już w latach 1960-1980 w państwowych przedsiębiorstwach silnie rozwijana była funkcja socjalna zakładów pracy, w ramach której organizowano m.in. zakładowy fundusz świadczeń socjalnych, wczasy dla pracowników i ich rodzin oraz przyzakładową opiekę żłobkową i przedszkolną.
Przez okres transformacji ustrojowej pozapłacowe świadczenia pracownicze zostały zdecydowanie ograniczone, jednakże można zauważyć, że firmy ponownie, coraz częściej zaczynają dostrzegać potrzeby swoich pracowników, także te związane z godzeniem obowiązków zawodowych i rodzinnych.
Przykłady dobrych praktyk
Informowanie, wspieranie inicjatyw i dziecko w pracy
Jednym z przykładów dobrych praktyk, jest program „Rodzice na TAK” realizowany przez Bank Millenium. Firma, chcąc zapewnić wsparcie swoim pracownikom-rodzicom, uruchomiła stronę internetową promującą wiedzę na temat praw i formalności związanych z rodzicielstwem. Na stronie zawarte są także wskazówki dla managerów jak usprawnić ich komunikację z pracownicami będącymi w ciąży. Prócz tego, członkowie zespołu mają możliwość zgłaszania projektów promujących rodzinne spędzanie czasu, których 50% kosztów jest dofinansowanych przez pracodawcę. Firma organizuje także konkursy i quizy dla dzieci i rodziców. Ponadto w centrali banku przeznaczono 3 pomieszczenia na utworzenie w nich miejsc do karmienia dzieci.
Przyzakładowe przedszkole
Innym przykładem dobrych praktyk jest firma Infosys BPO Poland, która poprzez program Corporate Kindergarten utworzyła przyzakładowe przedszkole dla dzieci pracowników. W ten sposób firma chcę wspomóc swoich pracowników w godzeniu obowiązków rodzinnych i zawodowych oraz ułatwić im powrót do pracy po okresie urlopu związanego z wychowywaniem dziecka.
Dodatkowy urlop, dodatkowe świadczenia, pomoc w powrocie do pracy
Działania z zakresu FFE realizowane są także przez polskie przedsiębiorstwa. Przykładem tego może być Polski Koncern Naftowy ORLEN SA, który prowadzi program „Pracodawca Przyjazny Rodzinie”. W ramach programu firma oferuje dodatkowe rozwiązania dla pracowników wychowujących dzieci do 3 r.ż., m.in.: prezent dla nowo narodzonego dziecka, podtrzymywanie kontaktu z pracownikiem pozostającym na urlopie, związanym z opieką nad dzieckiem, dodatkowe dwa dni wolne od pracy na rzecz opieki nad dzieckiem, dodatkową przerwę w czasie pracy na karmienie czy świadczenia z Zakładowego Funduszu Świadczeń Socjalnych.
Przyszłość zatrudnienia przyjaznego rodzinie
Choć w Polsce koncepcja FFE jest stosunkowo młoda i jeszcze nadal nie jest powszechnie realizowana, można spodziewać się, że zatrudnienie przyjazne rodzinie czeka na swój renesans. Do takiego założenia zachęca obserwacja zmian zachodzących na rynku pracy, wynikających z przemian demograficznych (starzenie się społeczeństwa). Zmniejszenie się liczby osób aktywnych zawodowo, większe oczekiwania pracowników względem miejsca pracy oraz korzyści płynące z realizowania polityki zatrudnienia przyjaznego dla rodzin, mogą skłaniać zarówno rządy, jak i pracodawców do wdrażania nowych rozwiązań w tym obszarze. Jak zwykle, czas pokaże.
[1] B. Balcerzak-Paradowska, Zatrudnienie przyjazne rodzinie. Doświadczenie międzynarodowe, realia polskie, IPiSS, Warszawa 2014, s. 17.
[2] B. Balcerzak-Paradowska, Zatrudnienie przyjazne rodzinie. Doświadczenie międzynarodowe, realia polskie, IPiSS, Warszawa 2014, s. 17.